Ελαστογραφια – Συχνες ερωτησεις

Λίγα Λόγια για την Ιστορία της Ελαστογραφίας…
Η Ελαστογραφία είναι μια τεχνική όπου αναπτύχθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 1999 σε ένα εργαστήριο του Τέξας στην Αμερική για την ανίχνευση και διάκριση σε πειραματικά μοντέλα κακοηθών όγκων. Στην ανάπτυξη της τεχνικής αυτής στην Αμερική έπαιξε κομβικό ρόλο μια Ελληνίδα Φυσικός, η κ Ελίζα Κονοφάγου.  Η τεχνική εφαρμόστηκε στην κλινική πράξη σε ασθενείς πολύ αργότερα, όταν η πατέντα αγοράστηκε από την Hitachi και αργότερα από όλες τις εταιρείες υπέρηχων και τοποθετήθηκε μέσα σε μηχανήματα υπερηχογραφίας, με αποτέλεσμα να γίνει διαθέσιμη στην καθημερινή ιατρική πράξη.

 Η ιατρός κ Έλενα Δρακωνάκη Δετοράκη είναι πρωτοπόρος στον τομέα της Ελαστογραφίας και από τους πρωτους Έλληνες γιατρούς που ασχολήθηκαν με την έρευνα και την ανάπτυξη της μεθόδου. Η ιατρός γνώρισε, εκπαιδεύτηκε και μελέτησε την τεχνική το 2007 στο πρώτο μηχάνημα Hitachi (όπου είχε τότε εφαρμοστεί) στο Πανεπιστήμιο Aston, στο Birmingham της Μ. Βρετάνιας όπου συμμετείχε σε πρωτοπόρα μελέτη για την Ελαστογραφία των τενόντων αθλητών (μια από τις πρώτες που δημοσιεύτηκαν το 2009 στην έγκριτη βάση PUBMED). Έκτοτε έχει δώσει πολυάριθμες ομιλίες σε συνέδρια και έχει συγγράψει αρκετά άρθρα σε διεθνή περιοδικά σχετικά με την Ελαστογραφία. Ακολούθως και ως αναγνώριση αυτού του ρόλου που είχε στην ανάπτυξη της Ελαστογραφια, είχε την τιμή και την χαρά να προσκληθεί στην Μπολόνια της Ιταλίας για να συμμετάσχει στην επιτροπή μελέτης του ελαστογραφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπέρηχων στην Ιατρική και Βιολογία (European Federation of Ultrasound in medicine and Biology), ενός Ευρωπαϊκού οργανισμού που δίνει οδηγίες για την σωστή άσκηση της Υπερηχογραφίας στην Ευρώπη. Σημειώνεται ότι ήταν η μονή Ελληνίδα στην παραπάνω επιτροπή.  Ακολούθως, συμμετείχε ως συγγραφέας (αντιπροσωπεύοντας την χώρα μας) μαζί με καταξιωμένους συναδέλφους από όλη την Ευρώπη στις οδηγίες (guidelines) που εξέδωσε ο παραπάνω οργανισμός για την Ελαστογραφια το 2013, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στον έγκυρο περιοδικό European Journal of Ultrasound σε δυο άρθρα στην διεθνή έγκριτη βάση δεδομένων PUBMED. Τα άρθρα αυτά αποτέλεσαν τις πρώτες οδηγίες για την μελέτη της μεθόδου που δημοσιεύτηκαν (γιατρό και έχουν πολύ μεγάλο αριθμό αναφορών στην βιβλιογραφία-citations), ενώ ακολούθησαν ανάλογες δημοσιεύσεις από την Αμερικανική Εταιρεία Υπέρηχων και άλλους οργανισμούς.

Η ιατρός έχει μεγάλη και διαχρονική εμπειρία στην εκτέλεση της μεθόδου καθώς και στις δυσκολίες που υπάρχουν στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων της. Επειδή η τεχνική έχει πολλά ψευδώς θετικά και αρνητικά αποτελέσματα απαιτείται προσοχή και βαθιά γνώση της μεθόδου για την αποφυγή σφαλμάτων. Γι’ αυτό και συμβουλεύει τους ασθενείς που υποβάλλονται σε εξετάσεις ελαστογραφίας να είναι πολύ επιφυλακτικοί και να αναζητούν ιατρούς με αποδεδειγμένη /πιστοποιημένη εκπαίδευση στη μέθοδο.
 
Στο ιατρείο εκτελούνται εξετάσεις ελαστογραφίας Ήπατος, Μαστού, Προστάτη, Θυρεοειδούς, Λεμφαδένων, Τενόντων και Ψηλαφητών Μαζών Μαλακών μορίων.
  
Τι είναι η Ελαστογραφία?
Πρόκειται για μια τεχνική που μετράει την ελαστικότητα των ιστών, γεγονός που συσχετίζεται με την ιστολογική τους σύσταση και δυνητικά με την παρουσία κακοήθειας. Υπάρχουν δύο είδη ελαστογραφίας:

• Η πρώτη μορφή ελαστογραφίας που αναπτύχτηκε είναι η Ελαστογραφία πίεσης (strain elastography), στην οποία ασκούνται μικρές πιέσεις με τον ηχοβολέα πάνω στην περιοχή της βλάβης η οποίες προκαλούν μικρή παραμόρφωση της βλάβης. Από το βαθμό της παραμόρφωσης μετράτε η σκληρότητα της βλάβης, που απεικονίζεται σαν ένας χρωματικός χάρτης σκληρότητας πάνω στην οθόνη του υπερήχου.
• Η δεύτερη και νεότερη μορφή Ελαστογραφία που έχει αναπτυχθεί είναι η Ελαστογραφία διατμητικών κυμάτων (shear wave elastography). H τεχνική αυτή δεν απαιτεί πιέσεις στο ιστό. Αντίθετα ανιχνεύει τα διατμητικά κύματα που παράγονται μέσα στο σώμα όταν αυτό διαπερνάται από κύματα των συμβατικών υπερήχων. Από την ταχύτητα αυτών των κυμάτων μπορούμε να υπολογίσουμε την ελαστικότητα (ή αλλιώς σκληρότητα) των ιστών. Σε αυτή τη τεχνολογία, έχουμε ταυτόχρονα και χρωματικό χάρτη σκληρότητας αλλά και μια μέτρηση της ελαστικότητας με τιμή που εκφράζεται είτε σε ταχύτητα (cm/sec) είτε σε kPa. Με την τεχνική αυτή μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε τις κύστεις (δηλ περιοχές με υγρό που είναι αβλαβείς αλλοιώσεις) από τα συμπαγή (και άρα δυνητικά ύποπτα) ευρήματα, αφού τα διατμητικά κύματα δεν διαδίδονται στα υγρά και άρα η ταχύτητα τους είναι 0 cm/sec. Αυτό έχει πολύ χρήσιμο σε περιπτώσεις «επιλεγμένων κύστεων» δηλ κύστεων που έχουν μέσα αίμα ή πρωτεϊνικό παχύρρευστο περιεχόμενο και στο συμβατικό υπερηχογράφημα μοιάζουν σαν συμπαγείς βλάβες.

Η Ελαστογραφία πίεσης έχει το μειονέκτημα ότι είναι εξαρτώμενη από τον γιατρό που την εκτελεί και την γνωματεύει, απαιτεί ιδιαίτερη εκπαίδευση και εμπειρία, επηρεάζεται από το μέγεθος και την ιστολογική μορφή της βλάβης και δεν οδηγεί σε συγκεκριμένη μέτρηση. Τα μειονεκτήματα αυτά της μεθόδου έρχεται να καλύψει η Ελαστογραφία διατμητικών κυμάτων shear wave, η οποία οδηγεί σε συγκεκριμένη τιμή ελαστικότητας, είναι λιγότερο εξαρτώμενη από τον χειριστή του μηχανήματος και έτσι πιο επαναλήψιμη. Το μειονέκτημα της είναι ότι έχει δυσκολία να μετρήσει ελαστικότητας σε παρά πολύ σκληρές βλάβες, στις οποίες όμως η άλλη μορφή ελαστογραφίας (αυτή της πίεσης)  είναι πολύ αξιόπιστη.

Είναι λοιπόν προφανές ότι οι δύο μορφές ελαστογραφίας αλληλοσυμπληρώνονται και πρέπει να αξιολογούνται σε συνδυασμό μεταξύ τους και με το συμβατικό υπερηχογράφημα για να επιτύχουμε την μεγαλύτερη διαγνωστική αξιοπιστία.

 Έτσι, καλό είναι, όταν ο γιατρός ζητάει την εξέταση της ελαστογραφίας, να χρησιμοποιούνται και οι δύο τεχνικές.
 
Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει η Ελαστογραφία?
Η Ελαστογραφία έχει εφαρμογή στην μελέτη του καρκίνου και συγκεκριμένα στην διάκριση καλοηθών από κακοήθεις αλλοιώσεις κυρίως στο ΜΑΣΤΟ, ΠΡΟΣΤΑΤΗ, ΘΥΡΕΟΕΙΔΗ και ΛΕΜΦΑΔΕΝΕΣ. Για τα όργανα αυτά υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες στην βιβλιογραφία. Λιγότερα δεδομένα υπάρχουν για την χρησιμότητα της ελαστογραφίας στον καρκίνο του παγκρέατος, μήτρας, ωοθηκών και σιελογόνων αδένων. Επίσης η Ελαστογραφία διατμητικών κυμάτων shear wave έχει  χρησιμότητα στην μελέτη των διάχυτων παθήσεων του ΗΠΑΤΟΣ, όπως στην ηπατίτιδα C, στην κίρρωση και στην λιπώδη διήθηση του ήπατος. 
 
Επιστημονικά Άρθρα με συμμετοχή της κ Δρακωνάκη σε διεθνή έγκριτα περιοδικά στην διεθνή βάση δεδομένων PUBMED σχετικά με την Ελαστογραφία
 

1. Drakonaki EE, Allen GM, Wilson DJ. Real-time Ultrasound Elastography of the normal Achilles tendon: Reproducibility and Pattern description. Clin Radiol. 2009;64:1196-202
2. E T Detorakis, EE Drakonaki, M K. Tsilimbaris, IG. Pallikaris, S Giarmenitis. Real-Time Ultrasound Elastographic Imaging of Ocular and Periocular Tissues: A Feasibility Study. Ophthalmic Surg Lasers Imaging 2010;41:135-41.
3. Drakonaki EE, Allen GM. MR Imaging, Ultrasound and Real-time Ultrasound Elastography of the thigh muscles in congenital muscle dystrophy. Skeletal Radiol. 2010 Jan 9.
4. Drakonaki EE, Allen GM, Wilson DJ. Ultrasound elastography for musculoskeletal applications. Br J Radiol. 2012;85:1435-45.
5. Bamber J, Cosgrove D, Dietrich CF, Fromageau J, Bojunga J, Calliada F, Cantisani V, Correas JM, D'Onofrio M, Drakonaki EE, Fink M, Friedrich-Rust M, Gilja OH, Havre RF, Jenssen C, Klauser AS, Ohlinger R, Saftoiu A, Schaefer F, Sporea I, Piscaglia F. EFSUMB guidelines and  recommendations on the clinical use of ultrasound elastography. Part 1: Basic principles and technology. Ultraschall Med. 2013;34:169-84.
6. Cosgrove D, Piscaglia F, Bamber J, Bojunga J, Correas JM, Gilja OH, Klauser AS, Sporea I, Calliada F, Cantisani V, D'Onofrio M, Drakonaki EE, Fink M, Friedrich-Rust M, Fromageau J, Havre RF, Jenssen C, Ohlinger R, Săftoiu A, Schaefer F, Dietrich CF. EFSUMB guidelines and recommendations on the clinical use of ultrasound elastography. Part 2: Clinical applications. Ultraschall Med. 2013;34:238-53.
7. Correas JM, Drakonakis E, Isidori AM, Hélénon O, Pozza C, Cantisani V, Di Leo N, Maghella F, Rubini A, Drudi FM, D'ambrosio F. Update on ultrasound elastography: miscellanea. Prostate, testicle, musculo-skeletal. Eur J Radiol. 2013;82(11):1904-12
8. Correas JM, Drakonakis E, Isidori AM, Hélénon O, Pozza C, Cantisani V, Di Leo N, Maghella F, Rubini A, Drudi FM, D'ambrosio F. Reprint of "Update on ultrasound elastography: Miscellanea. Prostate, testicle, musculo-skeletal". Eur J Radiol. 2014 Mar;83(3):442-9. doi: 10.1016/j.ejrad.2014.01.018. Epub 2014 Feb 1. Review.
9. Vito Cantisani, Hektor Grazhdani, Elena Drakonaki, Vito D’Andrea, Mattia Di Segni, Erton Kaleshi, Fabrizio Calliada, Carlo Catalano, Adriano Redler, Luca Brunese, Francesco Maria Drudi, Angela Fumarola, Giovanni Carbotta, Fabrizio Frattaroli, Nicola Di Leo, Mauro Ciccariello, Marcello Caratozzolo, and Ferdinando D’Ambrosio. Strain US Elastography for the Characterization of Thyroid Nodules: Advantages and Limitations Int J Endocrinol, Int J Endocrinol. 2015;2015:908575. Epub 2015 Apr 14. Review.

 Οδηγίες - Guidelines τεχνικών προδιαγραφών Ελαστογραφίας (Δρακωνάκη Έ., Euroson School 2014)